Moeite met de kerk, maar wat willen we dan? #lazarustour

26 mei 2017 · Leestijd 6 min

De volgende stop van de Lazarus 7keer7 tour is Doetinchem. Daar gaan we het hebben over de kerk. Praat mee, en lees je hieronder in slechts drie minuten in! (PS Bestel hier nog snel je kaarten!)

Wat is de grote vraag voor dit thema?

Hoe doe je als progressieve gelovige mee aan enige vorm van kerk?

Wat zijn de ‘partijen’ binnen het christendom en wat denken zij?

Binnen het christendom zijn er twee polen als het gaat om de kerk: de zogeheten ‘hoogkerkelijke’ en ‘laagkerkelijke’ visie.

‘Laagkerkelijk’ heet zo omdat de organisatie ‘plat’ is: er is weinig hiërarchie. Er zijn natuurlijk allerlei informele regels, maar er is weinig vastgelegd, ook wat betreft wie het leiderschap draagt. Het voordeel is dat veel leden (hoewel die term wat te formeel is voor deze vorm van organisatie) zich eigenaar voelen en de betrokkenheid is meestal groot. Tegelijk zijn laagkerkelijke vormen kwetsbaar voor machtsmisbruik, omdat er weinig regels zijn die dat tegenhouden. ‘Mannetjes’ kunnen vaak te lang hun gang gaan. Sommige vormen van laagkerkelijkheid zijn zeer gesloten (denk aan: Vergadering van gelovigen) anderen juist heel open (denk aan: emerging church).

‘Hoogkerkelijk’ is de naam voor kerken die hiërarchisch zijn opgebouwd: er zijn diverse ‘management’-lagen. De Rooms-Katholieke kerk is hét voorbeeld natuurlijk. Hoogkerkelijke kerken kennen meestal veel tradities, rituelen, teksten en regels. Deze slag kerken heeft meestal een ‘hoge’ visie op zichzelf en de randen zijn meestal vaag: het zijn volkskerken en veel leden komen hooguit een keer per jaar. Het voordeel van deze organisatievorm is de grote duurzaamheid. Het nadeel is precies die duurzaamheid: leden klagen vaak over de starre vormen en voelen zich weinig betrokken.

Progressieve christenen pingpongen vaak heen en weer tussen beide vormen. Ook op Lazarus zien we grote interesse voor de katholieke kerk, en tegelijk zoeken we vaak naar vernieuwing (what’s in a name).

Wat zijn de belangrijkste kwesties?

Wat zijn de randen van de kerk? Wie hoort erbij en wie niet, of is die vraag zelf eigenlijk verkeerd? Het ene uiterste in de discussie zijn de ‘geloofskerken’, waar alleen mensen bij horen die bekeerd zijn. Maar omdat oprecht geloof niet altijd even meetbaar is, noemt men in deze richting de ware kerk dan vaak ‘onzichtbaar’. Wie bij de kerk hoort, valt samen met wie in de hemel komt, en uiteindelijk bepaalt God dat. Het andere uiterste in de discussie zijn de ‘volkskerken’, waar de vraag naar oprecht geloof zelden aan de leden wordt gesteld, maar meestal wel aan de leiders. Deze kerken zijn vaak als, eh, perziken: zacht aan de buitenkant (je komt er makkelijk bij) maar hard aan de binnenkant (er worden grote voorwaarden gesteld aan de leiders).

Waarom is het nodig om bij een kerk te horen? Wat baat het je? Het ene uiterste is het katholieke dogma extra ecclesiam nulla salus: buiten de kerk is geen heil. Plat gezegd: alleen als je gedoopt bent, kom je in de hemel. Later is dit zo genuanceerd dat de scherpe randjes er wel vanaf zijn en de katholieke kerk praktisch het tegenovergestelde leert. Wie leeft ‘als’ christen, ook zonder enige kennis van Jezus te hebben, die wordt behouden. Waarbij dan ook meteen de vraag is: wat is redding eigenlijk? Is dat vooral in het hier en nu, dat je als nieuw mens kunt leven, of slaat het op het eeuwige heil?

In hoeverre moet de kerk zich aanpassen aan de omringende cultuur? Het interessante is dat de katholieke kerk, hoewel zij een nogal starre hiërarchie kent, zich zeer flexibel heeft betoond om verbinding te vinden met de culturen waar zij landde. Dit wordt vaak ‘contextualiseren’ genoemd. Meestal herken je het zelf niet, omdat je eigen cultuur je zo eigen is en de aanpassingen van het evangelie vanzelfsprekend overkomen. En natuurlijk moet een kerk aansluiten bij een cultuur, omdat er anders niets gecommuniceerd wordt. Maar als dit te ver gaat, is er sprake van syncretisme: een vermenging van overtuigingen in die mate dat de kern van het evangelie onherkenbaar wordt.

Hoe ‘erg’ is kerkelijke verdeeldheid? Vooral wat oudere christenen in Nederland hebben hartzeer over al die kerkscheuringen. Jongere christenen lijken er minder mee te zitten. Een verschil in benadering lijkt te liggen in de vraag of organisatorische verdeeldheid ook inhoudelijke verdeeldheid betekent. In de jaren 90 kwam daarom de term ‘oecumene van het hart’ dat laat zien dat veel christenen zich over de kerkmuren heen verbonden weten. Toch klinken er, ook op Lazarus, oproepen tot samensprekingen. Ook met de katholieke kerk, met als overweging dat inhoudelijke verbondenheid uiteindelijk toch ook tot organisatorische verbinding moet leiden.

Wat zijn een paar belangrijke denkers die met dit thema bezig zijn geweest?

In Nederland is de belangrijkste denker over de kerk Stefan Paas. Zijn belangrijkste publicatie momenteel is het boek Vreemdelingen en priesters, waarin hij de rol van de kerk in een Westerse en seculariserende cultuur onderzoekt.
Iemand die veel experimenteert met nieuwe vormen van kerk-zijn is onze ‘eigen’ Rikko Voorberg. Elke ochtend heeft hij op Lazarus een meditatie die hij live inspreekt.
Een katholieke denker is Gerard de Korte, die voorzichtig openheid zoekt, maar met respect voor de traditie.
Internationaal is er eigenlijk niemand zo invloedrijk momenteel als paus Franciscus, vooral om zijn nadruk op sociale gerechtigheid en (eveneens voorzichtige) drang tot vernieuwing.

Wat is het tofste Youtube-filmpje hierover?

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Wat zijn een paar nuttige artikelen hierover om me te verdiepen?

Begin met een van de mooie preekjes op Youtube van de paus, die trouwens ook lekker tekeer kan gaan tegen zijn ‘eigen’ kerk.
Een soort vakblad is Kerk en theologie.
Teun van der Leer, zelf evangelisch, pleit hier voor meer diepgang in de evangelische traditie.
Ben Tiggelaar heeft, misschien verrassend, best veel zinnigs over de kerk te zeggen.
Hier lees je in het kort de visie van Stefan Paas in zijn nieuwste boek, en hier in een interview met hem.