Ga naar submenu Ga naar zoekveld

De nieuwe Luther is katholiek, én vrouw. Ze heet Dorothy Day

Deel:

De nieuwe Luther is een vrouw en ook nog katholiek, volgens Daan. Lees het inspirerende verhaal van Dorothy Day, die het leven van mensen dichtbij en verder weg voorgoed veranderde.  

‘Alles wat ik als kind over de heiligen las, maakte een diepe indruk. Ik zag in hoe nobel het was om je leven te geven voor de zieken, de armen, de verschoppelingen . . . Maar er was een vraag die me niet losliet. Waarom werd er zoveel werk verricht om het kwaad te helen in plaats van het van meet af aan te vermijden? . . . Waar waren de heiligen die de sociale orde probeerden te veranderen? Waar waren de heiligen die niet alleen de slaven hielpen, maar probeerden de slavernij de wereld uit te bannen?’

31 oktober 2017: het is 500 jaar geleden dat de Duitse theoloog Maarten Luther zijn 95 stellingen de wereld in slingerde, over hoe de kerk van zijn tijd volgens hem radicaal moest veranderen. Het pakte allemaal wat anders uit dan hij had gehoopt. De bestaande kerk ontving zijn ideeën niet bepaald met open armen en Maarten Luther werd genadeloos de kerk uit gegooid. Wat vandaag bekend staat als ‘de Reformatie’ was in werkelijkheid een pijnlijke breuk binnen de kerk, die tot op de dag van vandaag niet meer geheeld is.

In mijn jeugd kreeg ik mee dat Maarten Luther een soort held was en dat zijn kritiek terecht was. De kerk van zijn tijd was gaan geloven dat de genade van God afgekocht kon worden door ‘goede werken’ te doen of aflaten te kopen. Als je dat deed, kon je rekenen op een ticket naar de hemel. Dit stond natuurlijk helemaal haaks op het echte evangelie, waarin God geen goede werken wilde zien, maar enkel en alleen geloof in het offer van Jezus. Dan kwam het goed met je.

Toch voel ik me als protestant anno 2017 katholieker dan ooit. Hoe heeft het zover kunnen komen? Het antwoord ligt deels in de inspiratie van een uiterst vrome katholieke vrouw die leefde in 20e eeuw: Dorothy Day.

Dorothy werd achtervolgd door God

Dorothy Day werd geboren in het jaar 1897 in Brooklyn. Als kind werd ze gedoopt in de Episcopaalse kerk, maar daar bleef het bij wat betreft haar religieuze opvoeding. En toch: God achtervolgde haar, zo heeft ze het zelf weleens omschreven. Als jong meisje al had ze een fascinatie voor de heiligen, over wie ze hoorde vertellen door haar gelovige buurkinderen. Ze vroeg zich af waarom er bij haar thuis niet gebeden werd. Zelf nam ze dan het initiatief en devoot knielde ze ’s avonds neer naast haar bedje. Het was een fase.
In haar twintiger jaren raakte Dorothy in de ban van een radicaal leven, vol protest en engagement. Haar beste vrienden waren communisten, anarchisten en intellectuelen, van wie ze leerde dat godsdienst het opium voor het volk was. Ze werkte als journalist in New York en schreef voor verschillende radicale krantjes.

Maar Dorothy kon haar religieuze neigingen nooit helemaal onderdrukken en stiekem stapte ze nog vaak een kerk binnen. De God van haar jeugd had haar niet verlaten en op een dag besloot ze toe te treden tot de Rooms-Katholieke Kerk. Zoals Luther de kerk probeerde te hervormen, zo probeerde Dorothy haar toenmalige man, die niets van de kerk wilde weten, te veranderen.

‘De overstap naar de kerk – een instituut dat toch onderdeel van de onrechtvaardige status quo was – werd door velen als verraad gezien’ 

Het liep – net als bij Luther – uit op een scheiding. Ook betekende haar toetreding tot de kerk het einde van vele vriendschappen, die ze door de jaren heen had opgebouwd. De overstap naar de kerk – een instituut dat toch onderdeel van de onrechtvaardige status quo was – werd door velen als verraad gezien. Waar het deelnemen aan de mis Dorothy altijd diepe vreugde bracht, voelde ze zich eenzamer dan ooit toen ze plaatsnam in de kerkbanken. Deze eenzaamheid is nooit helemaal van haar weggegaan, hoewel het niet lang duurde voordat ze een nieuwe gemeenschap vond die zowel haar leven als het leven van vele anderen voorgoed veranderde.

Radicaliteit verzoend met spiritualiteit

Nadat Dorothy toetrad tot de katholieke kerk, bevond ze zich in een spagaat. Hoe kon ze de radicale geëngageerde Dorothy, die demonstreerde en in opstand kwam, ooit verzoenen met de vrome spirituele Dorothy, die dagelijks bad en naar de mis ging? Dat bidden bleef ze stug doen, hopend op een uitweg. Haar gebed werd verhoord. In 1932 stond er ene Peter Maurin voor haar deur, een praatgrage filosoof, die later door Dorothy vergeleken werd met Paulus; die kon ook net zolang blijven preken totdat er mensen in slaap vielen.
Dorothy viel echter niet in slaap, maar luisterde aandachtig. Op 1 mei 1933 zag de eerste editie van de Catholic Worker, onder redactie van Dorothy Day en Peter Maurin, het licht: een krant waarin ze hun ideeën verspreiden over het concreet navolgen van Christus, in solidariteit met de allerarmsten. Elk huis zou eigenlijk een ‘Christus-kamer’ moeten hebben, zo vonden zij. In Matteüs 25 (vers 35, 36) identificeert Christus zich met de vreemdeling, die op zoek is naar onderdak. Alles wat voor die dakloze vreemdeling gedaan wordt, wordt voor Christus gedaan.

Het verziekte systeem moet worden aangepakt

De ideeën van Dorothy en Peter waren niet vrijblijvend. Op een dag stond de eerste dakloze voor de deur, die ergens iets had opgevangen over het idee van ‘huizen van gastvrijheid.’ Nu kwam het erop aan. Het kantoor van de Catholic Worker werd omgevormd tot huis van gastvrijheid, waar eten werd uitgedeeld en opvang werd gegeven.

Liefdadigheid was echter niet genoeg voor Dorothy Day. Armen moeten niet alleen geholpen worden, maar de armoede zelf moet ook worden aangepakt. ‘Onze problemen komen voort uit onze acceptatie van dit smerige tot op het bot verziekte systeem.’ De Bergrede was een leidraad voor Dorothy Day en dit bracht haar ook tot een pacifistisch standpunt, zelfs tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het was dan ook de Catholic Worker-beweging die in de jaren 60 het eerste initiatief voor demonstraties tegen de Vietnamoorlog nam.

Dorothy’s pacifisme werd haar niet altijd in dank afgenomen. Al tijdens de Tweede Wereldoorlog riep het zoveel woede op dat mede-katholieken de Catholic Worker-krant uit protest verbrandden. Meerdere malen eindigde Dorothy in de gevangenis als gevolg van haar acties en binnen de kerk was ze dan ook een controversieel figuur. Desalniettemin is ze na haar dood in 1980 ‘de meest invloedrijke, interessante en significante figuur’ in de geschiedenis van het Amerikaanse katholicisme genoemd.
Op dit moment bestaan er meer dan 130 huizen van gastvrijheid, die onderdeel zijn van de Catholic Worker-beweging, over de hele wereld heen (waaronder het Jeannette Noëlhuis in Amsterdam, waar ik zelf woon).

Ze zag de hemel op aarde

Als ik nadenk over mijn huidige geloofsleven en mijn bewondering voor Dorothy Day vraag ik me weleens af waar dat oude protestantse ‘door genade alleen’-geloof is gebleven. Ineens lijkt er van alles te moeten. Maar het zou onzin zijn om van Dorothy de katholiek te maken waar Luther tegen zou ageren. Ze was geen ticket naar de hemel aan het kopen, maar ze was zo geraakt door Gods genade dat ze de hemel op aarde zag, zelfs op de meest lelijke plekken. Ik kan niet meer zonder haar inspiratie.

Ik ben er huiverig voor Dorothy Day een hervormer te noemen en wel simpelweg omdat ze zelf duidelijk aangaf dit niet te zijn. Dorothy was uiterst loyaal aan de kerk en als de bisschop aan haar zou hebben gevraagd te stoppen met het verspreiden van haar krantje, dan had ze dat nog gedaan ook (in de hoop dat anderen het werk zouden voortzetten, dat dan weer wel).

Ze wilde de kerk niet hervormen, maar ze wilde dat doen waar de kerk van meet af aan voor bedoeld was. Een van haar bekendere uitspraken is: ‘Noem mij geen heilige. Op zo’n makkelijke manier wil ik niet aan de kant gezet worden.’ Dorothy wilde geen heilige zijn, omdat daarmee gesuggereerd zou worden dat zij dingen kon doen die anderen niet zouden kunnen. Dat vond ze onzin: we zijn allemaal geroepen om heiligen te zijn. En dat klinkt dan misschien weer heel protestants.  

Illustratie: Wijtze Valkema

Geschreven door

Daan Savert

--:--