Elsa sluit haar ogen niet meer voor white privilege

In gesprek met een vriendin constateert Elsa een pijnlijk gegeven: ze heeft haar ogen kunnen sluiten voor white privilege, in tegenstelling tot haar vriendin. Een openhartig gesprek volgt…

Pijnlijk verschil

In het tweede jaar van mijn studie leerde ik Mirjam kennen. We waren klasgenoten, we werden vriendinnen. Zij was de perfecte student, altijd alles strak gepland. Ik de dromer, de uitsteller, de slacker. Zij studeerde af in drie jaar, ik nam voor hetzelfde papiertje ruim zes jaar de tijd. Zij woont in Engeland, ik in Nederland.

Onze vriendschap heeft zich altijd gekenmerkt door verschillen, maar het verschil dat de laatste jaren is ontstaan, gaat dieper. En doet pijn.

Ik heb namelijk iets wat zij stukje bij beetje heeft verloren, sinds ze haar hart verloor aan de Congolese Lusa, met hem trouwde en kinderen kreeg: de mogelijkheid om mijn ogen te sluiten voor white privilege. White watte?

White privilege: de vanzelfsprekende, vaak onbewuste maatschappelijke voorsprong die witte mensen hebben op mensen met een andere huidskleur.

We hadden een openhartig Skypegesprek en nodigen je uit om vanuit het perspectief van vriendschap en vertrouwen mee te lezen, mee te denken en mee te praten over de pijn van het privilege.

Gebrek aan voorbeelden

De ongrijpbaarheid van white privilege maakt dat het moeilijk uit te leggen is voor iemand die er niet onder lijdt. Als ik Mirjam vraag naar concrete voorbeelden van hoe white privilege zich manifesteert in het leven van haar gezin, moet ze nadenken. Ik vraag door en zij antwoordt met ik weet het niet precies, of ik onthoud het liever niet. Hierop groeit mijn gevoel van machteloosheid, zelfs van irritatie. Hoezo, ik onthoud het liever niet? Ik heb het nodig om het te begrijpen!

Heel even bekruipt mij het gevoel: dan zal het dus wel meevallen. Het meest gevreesde gevoel van Mirjam in deze hele problematiek. Je haalt het je misschien in je hoofd. Mirjam herinnert me er aan dat juist dát kunnen denken, privilege is. Je kúnt de discussie aan de kant schuiven. Het is niet jouw realiteit. Daar tegenover staan massa’s mensen die dagelijks verschil in behandeling ondervinden.

Het is juist de subtiele alomtegenwoordigheid daarvan en niet het gebrek aan voorbeelden, dat Mirjam doet worstelen om het mij te laten zien.

Sores aan de grens

Ze neemt me mee naar de grens tussen Engeland en Nederland. Steeds als Mirjam met haar gezin die oversteek moet maken, vreest ze gedoe. Regelmatig wordt Lusa uit de rij gehaald voor een extra controle. Ze worden door de marechaussee aan de kant van de weg gezet, hun spullen worden doorzocht. Op mijn vraag waar ze dan van werden verdacht, volgt een moedeloos ‘er was niets waar wij van werden verdacht, behalve dat hij zwart was’.

Hoe schril is het contrast met mijn ervaring. Toen ik met mijn gezin voor de douane bij Calais stond kwamen we er tot onze schrik achter dat we de benodigde paspoorten voor onze kinderen niet hadden geregeld. Met een hoop gedoe en veel telefoontjes, mochten we toch de oversteek maken op basis van een door de gemeente Utrecht gemailde geboorteuittreksels van onze kinderen.

‘Haar relatie en huwelijk met Lusa bracht haar deze nieuwe wereld binnen.’

Ik herinner me nog goed het ongeloof in de reactie van Mirjam, met een zweem van ‘zie je nu wel?’. En hoe ik mij schaamde tegenover haar, want ik wist van hun sores aan de grens.

Karikatuur

Wat voor Mirjam eerst een niet-bestaande realiteit was, kan ze nu niet meer om heen. Haar relatie en huwelijk met Lusa bracht haar deze nieuwe wereld binnen, maar nóg meer het moeder worden van dual heritage kinderen. Nee, geen halfbloedjes, geen mixed race. Dual heritage verwoordt iets wat er is, iets moois, iets rijks. Niet iets dat er niet meer of maar half is. O, die grote wereld achter woorden!

Het debat zoals deze in Nederland wordt gevoerd, stemt haar moedeloos, ze voelt zich er steeds meer van vervreemd. Voortrekkers binnen het racisme-debat worden geframed, tot karikatuur gemaakt van schreeuwer en wannabe-slachtoffer.

De hoogspanning op het hele gesprek, zorgt ervoor dat Mirjam haar likes op Facebook goed afweegt. ‘Want als ik dit geluid steun, word ik zomaar in die hoek geduwd.’ Ze moet hierdoor haar best doen om niet in haar schulp te kruipen als de discussie uit de hand dreigt te lopen. Om zich niet te verschuilen voor een gesprek die haar zo aan het hart gaat.

Bevrijdende houding

Eeuwig zonde! Want er zit zoveel rijkdom verscholen in ontmoeting en gesprek hierover. Hoewel het haar pijn doet, had ze het ook voor geen goud willen missen. Er schuilt een lonkend perspectief in het erkennen van white privilege. Nog meer dan het oordeel dat witte mensen ervan vrezen, is er de belofte van bevrijding.

Bevrijding van de schadelijke illusie dat jouw vertrekpunt, jouw kijk op de wereld samenvalt met de werkelijkheid. Het is bevrijdend om te kunnen zeggen: ik begrijp je niet, maar ik geloof je wel. Ik open mijzelf voor jouw verhaal. Ik heb wel argwaan en angst, want het gaat ook mij op een heel diepe manier aan. Wil je mij leren hoe jouw werkelijkheid is?

Deze houding vereist vertrouwen, vertrouwen vereist vaak ontmoeting. Online debatten hebben zelden zin in deze, tenzij zeer goed en liefdevol gevoerd.

White privilege is geen eindoordeel, we hebben er niets van te vrezen. Ook al doet het pijn. Het is een gespreksstarter – en misschien zelfs catalysator voor het verdere uitrollen van de wereld volgens God. Op aarde zoals in de hemel.

Nog nooit van white privilege gehoord? Grote kans dat je wereld te homogeen is. Zoek eens bewust die ander op, en laat je onderwijzen door hun verhaal.

Elsa Eikema: Elsa groeide op in de kerk, maar is tegenwoordig (bewust) kerkloos. Samen met haar man Mark begon zij het initiatief De Kerklozen. Voor Lazarus schrijft Elsa blogs en verzorgt af en toe de preek van de week, zoals laatst dit pleidooi voor meer romantiek in ons geloofsleven.