Wie God wil ervaren zou eerst en vooral moeten eten en drinken, ontdekt dominee Tim

Dominee Tim ontdekt dat eten en drinken in Bijbelse verhalen een belangrijke positie inneemt en dat het heel veel zegt over God. En daar kunnen we in onze foodobsessie-cultuur veel van leren. Een exclusief fragment uit zijn nieuwe boek Stand-up Theology.

Voedsel heeft in de joodse en christelijke verhalen een belangrijke plek, een sleutelpositie. Food is je entree tot een groter verhaal. Een sleutel kan zichzelf niet openen, het gaat om de deur. Mozes zou zeggen: je moet niet van de brug je god maken. Er ís iets met eten, iets bijzonders. Van voedsel (of je er nu weinig of heel veel van hebt) kan je afhankelijkheidsgevoel en je dankbaarheid groter worden.Dan maakt voedsel je tot meer mens, in alle opzichten. Het omgekeerde kan ook. Dat je van eten en drinken steeds meer in jezelf gaat geloven. Daar word je minder mens van, vreemd genoeg. Om een lang verhaal kort te maken: food kan ons niet alleen fysiek, maar ook in spiritueel opzicht maken of breken.

food-obsessies

Met al onze food-obsessies leven we ondertussen in de meest onwetende cultuur die er ooit heeft bestaan, tenminste als het over eten gaat. Ik schrijf deze woorden op in de maand november. Voor veel generaties was dat de slachtmaand. Kinderen zagen ieder jaar hoe een varken of koe er vanbinnen uitziet. Vandaag de dag krijgt bijna niemand nog iets van het slachtproces te zien. Eten haal je uit een winkel. Voedsel is een product geworden. Terwijl het een verhaal is, zegt Quirijn Bolle. Een gelaagd, complex, rijk verhaal, met economische, sociaal-culturele en technologische aspecten. Dat verhaal maakt het product. Wij leren die verhalen niet meer, waardoor de gemiddelde consument geen idee heeft van het productieproces van het eten dat hij in zijn mond stopt.

Voor elke hap die ik neem, is er iets gestorven

Er is een directe koppeling tussen ons eten en de grote thema’s van leven en dood. Dat zegt bijvoorbeeld chef-kok Alain Caron in een nummer van het foodmagazine Delicious. Norman Wirzba, hoogleraar theologie en ecologie aan Duke University, maakte dat idee voor mij een stuk concreter. Hij zegt: ‘Voor elke hap die ik neem, is er iets gestorven.’ Van dieren worden we ons dat langzamerhand meer bewust. Maar voor planten geldt het net zo goed. Het geldt voor alles wat uit de bodem komt. Aarde verteert dat wat dood is en transformeert het tot nieuw leven. Hoe dat precies werkt, geldt ook onder de huidige generaties wetenschappers als een wonder, zegt Wirzba. Hij noemt het een mysterieuze ontmoeting van geologie en biologie. Alles wat zichzelf als mijn voedsel aandient, offert zichzelf ten diepste op. Consequent veganisme is dan dat je überhaupt niet meer eet. Alles wat ‘food’ is bestaat uit grondstoffen. Daarom verdient het met zorg en respect behandeld te worden. Voedsel is meer dan brandstof voor mijn tank. Het gaat hierover lijf en ziel en leven.

Dezelfde woorden als bij slapen en seks

In theologische termen is elke vorm van eten een sacrament. Een sacrament is iets tastbaars, iets wat je kunt pakken en proeven en wat boven zichzelf uitwijst. Een sacrament heeft maar één functie: het slaan van een brug. Peter Nissen, hoogleraar spiritualiteit, verwoordt dat als volgt: ‘Veel bijvoeglijke naamwoorden rond eten hebben een religieuze lading: “zalig”, “hemels” of  “goddelijk”. Dezelfde woorden gebruiken we bij slapen en bij seks. Zonder deze drie dingen zouden we ophouden te bestaan. Ze gaan over levenskracht en vitaliteit. Het zijn de menselijke basisbehoeften die blijkbaar het besef oproepen dat ze heilig zijn.’

Alleen maar begeerte

Veel ‘foodies’ zijn in zekere zin volgeling van een filosoof van lang geleden. Onze ervaring van ‘verlangen’ wekt de indruk dat er zoiets als ‘verzadiging’ bestaat, zegt Thomas Hobbes. Maar niets is minder waar. Er is alleen maar begeerte. Daarom gaan we onophoudelijk voort van het één naar het ander. Dat duurt tot we dood zijn. Zonder dit idee van Hobbes is de moderne tijd ondenkbaar. Het deelnemen aan de ene maaltijd is dan slechts een middel om zo snel mogelijk bij de volgende tafel aan te kunnen schuiven. En weer door. In de kern is eten dan een levenslange vlucht voor de dood. Dat is wel de meest cynische kijk op eten die denkbaar is.

Liever dan met Hobbes zou ik aan tafel zitten met Luther. De beweging die Luther in gang zette, later bekend geworden als de reformatie, was feitelijk een theologisch dispuut over food. Luther verzette zich tegen een tafel midden in een kerk waar niemand echt aan mocht schuiven en waarbij slechts formules werden gepreveld. Dat maakte hem woedend. Geef de tafel terug aan de mensen, vond hij, en vul die tafel met goed voedsel! Een wezenlijk onderdeel van zijn ontdekkingen over ‘genade’, was dat hij leerde om in vrolijkheid te eten en te drinken. Dat gunde hij ieder mens.

In zijn Kleine Catechismus wordt de vraag: ‘Wat betekent het gebed ‘geef ons heden ons dagelijks brood’?’ gesteld. Kinderen leerden het antwoord eeuwenlang uit hun hoofd: ‘Eten en drinken, kleding, schoenen, een huis, een tuin, akkers, vee, geld, bezit, relaties, kinderen, goed weer, vrede, gezondheid, goede vrienden en betrouwbare buren.’ Over de totale mens gesproken! Het centrum van iedere menselijke gemeenschap zou volgens Luther een tafel moeten zijn. Met brood en wijn (en liefst veel meer). Beter dan wat ook drukt zo’n tafel uit wie God is en hoe het leven zou moeten zijn. Een tafel is het best denkbare trainingsveld voor een cultuur van dienstbaarheid, gastvrijheid en gemeenschap.

Jezus een foodie?

Luther vond zichzelf niet erg origineel. Hij gaf in eigen woorden weer wat hij in de Bijbel tegenkwam. Vooral was hij geïnspireerd door Jezus. Jezus kreeg regelmatig het verwijt dat hij te veel bezig was met voedsel, dat het een obsessie voor hem was. Hij verdedigde zich door te zeggen dat een mens eerder door te eten het koninkrijk van God binnengaat dan door te vasten. Hij liet het niet bij woorden alleen.

Food is zintuigelijk, het gaat over aanraken en proeven. Daarom staan er in de evangeliën meer dan eens verhalen over iets wat zelfs Mozes niet kon: van stenen brood maken. Of van water wijn. Geen op zichzelf staande trucs. Maar uitroeptekens achter meeslepende woorden over de liefde van God. Er is een God die van mensen houdt. En wie dat wil ervaren, zou eigenlijk eerst en vooral moeten eten en drinken. Godsgeloof gaat bij Luther door de maag.

Tim Vreugdenhil is ondernemer en dominee. In 2015 stichtte hij CityKerk Amsterdam. Dit leesfragment komt uit zijn boek: Stand-Up Theology dat onlangs verscheen bij uitgeverij Kok. Het kost € 16,99

BewarenBewaren