Ga naar submenu Ga naar zoekveld

Verlos ons uit onze hoofden!

Deel:

Alain is een man van woorden. Maar die woorden schieten tekort. Waar zijn de zintuigelijke godservaringen gebleven die we ook zo nodig hebben? En nog belangrijker: hoe halen we die terug? 

Weet je wat een van de eerste bezoekersreacties was na mijn boekpresentatie, afgelopen lente? ‘Ik ga goed kijken of het allemaal wel klopt, wat jij schrijft!’ In de maanden die erop volgden ben ik vaker geïnterviewd dan ik me kan herinneren, en bij christelijke journalisten bleef deze houding regelmatig de kop opsteken. Tijdens die ontmoetingen ging het soms ineens van een vraaggesprek naar een ondervraging. Telkens verontschuldigde de interviewer zich dan: ‘Ja, ik speel even advocaat van de duivel, maar mijn lezers willen toch weten …’

Weten of het klopt. Ik ken het nog uit mijn eigen evangelische periode. In die tijd was ik ervan overtuigd dat ik God en de Bijbel aardig had begrepen, maar dat er overal dwaalleraren rondliepen. Vooral in de kerk, vooral in de traditionele kerk, vooral onder academisch opgeleide theologen. Die wilden nog weleens een loopje nemen met ‘hoe het echt zit’. Zo zat ik, als ik af en toe in zo’n kerk kwam, niet als een godzoeker maar als een scherpslijper in de banken. Wachtend op een teken van onorthodoxe theologie, waarover ik dan bij de koffie afkeurend over kon napraten met mijn vrienden.

Dat ‘moeten controleren’ is een misverstand

Deze focus op het ‘controleren’ van het ‘waarheidsgehalte’ van wat een theoloog zegt of schrijft, komt voort uit een misverstand. Het is het misverstand dat je geloof zich vooral op het rationele vlak afspeelt.

Om dit uit te leggen moet ik terug naar de Reformatie, waarvan we de 500e verjaardag vorig jaar nog zo trots hebben gevierd. Ergens tussen de Renaissance en de Verlichting in hadden de Europese christenen het ontdekt: wij moeten voor onszelf leren denken. Een Bijbel voor iedereen, een Bijbel in de taal van iedereen, allemaal opnieuw ontdekken wat de Bijbel écht zegt. En ja hoor, daar kregen we een nieuwe kerkleer en een christendom zonder plaatjes, zonder geurtjes, zonder echt vlees en bloed van Jezus in de eucharistie, maar mét een bijbeltje op ons nachtkastje!

Sola Scriptura, heette het: alleen door de Schrift. 

Door onszelf bestolen

Nou, en daar zitten we nu dus. Door onszelf bestolen van allerlei rituelen, zintuiglijke godservaringen en ook van het nodige bijgeloof dat we ons in de Middeleeuwen nog permitteerden. Wat ons nog rest zijn woorden. Daarom lezen gereformeerden enorme formulieren voordat ze vlug een hapje witbrood weghappen bij het Avondmaal of een druppeltje water over een baby gieten. De preek is het hoofdgerecht van de kerkdienst. Ook in de evangelische gemeenten. Zij hebben op alle mogelijke manieren geprobeerd om het gevoel weer terug te krijgen in de kerk, maar ook daar luister je gerust naar een woord van drie kwartier lang.

Als er thuisblijvers zijn, stellen zij je bij de koffie de alleszeggende vraag: ‘En, waar ging het over?’

Niet of het fijn is, of inspirerend, of je de week weer ziet zitten en je schuld en schaamte een plekje hebt kunnen geven en je verdriet of je blijdschap. Niet of je anderen hebt ontmoet en in die ontmoeting iets van God zag, of iets leerde, of iets hebt kunnen geven aan een medemens. Nee, dat is niet waar we in eerste instantie op letten als grevangelische hypercalvinisten. De eerste vragen zijn: waar gíng het over en klópte het wat-ie zei? Maar als je zo mijn boek en blogs leest en mijn kerkdiensten beleeft, hoef je er van mij niet aan te beginnen.

Al die pogingen om uit ons hoofd te komen…

In onze Hollandse cultuur*, een verstandshuwelijk tussen het calvinisme en de Verlichting, voert het hoofd de boventoon. De helft van ons vond het maar een kleine stap van een rationalistisch christendom naar rationeel atheïsme. Geef ze eens ongelijk. Maar daarmee hield de overspannen focus op het verstand niet op in ons land. We zijn geen productieland meer, dus werken we allemaal in kantoren achter laptops. We zijn in staat gebleken om uit woorden (via programmeertaal) virtuele werelden te scheppen. De Hollandse social media zijn bij uitstek dodelijke slagvelden vol oververhitte debatten. De welvaart gaat in buitenproportionele mate naar hen die we ‘hogeropgeleid’ noemen. Wie het rationele spelletje heeft uitgespeeld, heeft in onze cultuur gewonnen.

Intussen is de tegenbeweging allang begonnen. Sport, food en seks zijn dé seculiere religies van onze tijd. Zoek de Google-statistieken er maar op na – waar onze Google zoekopdrachten liggen, ligt ook ons hart. Wat sport en eten en drinken en seks (en verre vakanties) allemaal gemeenschappelijk hebben, is dat het pogingen zijn van Hollanders om eindelijk uit hun hoofd te komen. Als ze het al niet doen door ver weg van het Westen toch nog iets van spiritualiteit te vinden in de vorm van zenmeditatie of yoga. Of door te drinken. Of door psychologenbezoek, waar men ontdekt dat nóg meer praten toch vaak niet voldoet, en er medicatie nodig is ter aanvulling.

Van woorden naar beleving

We zijn iets kwijtgeraakt. De slimste vrienden die ik heb, hebben het na 12 jaar volwassenheid moeten onderkennen. De een schrijft nu een boek over het bestaan van de ziel. De ander wil haar psychologische praktijk inruilen voor therapie met paarden of een ashram in India. Nog een ander heeft een knielbankje in zijn huis gezet. Weer een ander zit nu net zo vaak in de sportschool als vroeger in Bijbelstudiekringen. Het koude verstand vormde een doodlopende weg.

Hier moet ons protestantse christendom iets mee. Ikzelf ook, met al m’n woorden. Maar wat? Ik blijf erover nadenken, maar geef alvast een aantal handreikingen om hart, lijf en ziel terug te claimen voor onze geloofsbeleving.

1. Een Bijbelverhaal leg je niet uit, maar doorleef je.

2. Een kerkdienst is niet een preek + liedjes, maar een liturgie.

3. Durf woorden door stilte te vervangen.

4. Durf woorden door activiteiten te vervangen.

5. Durf een ritueel níet uit te leggen.

6. Maak een maaltijd van je Avondmaal.

7. Gebruik veel water, ook als je baby’s doopt.

8. Bied ziekenzalving aan.

9. Bied meditatieve momenten of bijeenkomsten aan.

10. Experimenteer met beeldende kunst.

11. Experimenteer met geur.

12. Experimenteer met muziek.

13. Experimenteer met de biecht.

14. Ga naar buiten, doe dingen.

15. Ga naar buiten, doe niets.

16. Herontdek Aswoensdag.

17. Herontdek de vastentijd.

18. Herontdek de Paaswake.

19. Als er kaarsen zijn, brand die dan.

20. Laat je iets over God leren door boeren, biologen, natuurkundigen, verplegers.

21. Kijk een Disney-film met de hele kerk.

Zo, dat waren er 3 x 7. Vul deze lijst gerust aan, deel je ervaringen en denk mee in de comments.

Verlos ons uit die hoofden!

***

*Waar ik Holland zeg, zou ik ook heel het ‘Westen’ kunnen noemen, maar ik durf de stelling wel te verdedigen dat de calvinistische landen, waar ons land toe behoort, het aller, allerergst zijn.

Geschreven door

Alain Verheij

--:--