Ga naar submenu Ga naar zoekveld

De urgente boodschap van Das schweigende Klassenzimmer

Deel:

Een film die ronduit traag is en soms flink doorbijten toch aanbevelen? Jazeker, vindt Jaap-Harm, want Das schweigende Klassenzimmer draagt namelijk een urgente geschiedenisles in zich en legt zonder enige terughoudendheid de vinger op de zere plek.

Als de leraar de klas binnenkomt, is de klas muisstil. Eerst is hij hooguit wat verbaasd over het bedeesde gedrag van de groep. Wanneer hij de les begint met een vraag en niemand antwoord geeft, slaat zijn verbazing om in irritatie. Wat bezielt zijn eindexamenleerlingen in vredesnaam? Waarom willen ze niet praten? Hij schreeuwt hen boos toe en als enig resultaat uitblijft, verlaat hij woedend het lokaal.

De kiem voor het stilzwijgen van de klas is korte tijd eerder gelegd. Kurt en Theo namen de trein, vanuit het Oost-Duitse Stalinstadt waar ze wonen, richting het Westen. Daar leggen ze bloemen op het graf van Kurts opa. Tenminste, dat is de smoes die ze gebruiken als ze in de trein gecontroleerd worden op plaatsbewijzen. Het eerbetoon aan opa is vluchtig. Het bosje bloemen wordt snel gelegd en ze rennen naar de bioscoop. Het zijn de borsten van de hoofdrolspeelster die hen hebben gelokt. Zijn ze bloot te bewonderen of niet?

Anders dan je zou verwachten, wordt niet de verbeelding van de jongens, maar hun politieke bewustzijn geprikkeld. Ze beleven hun puberteit in roerige tijden. Het is namelijk 1956 en in Hongarije breekt de opstand uit. Hongaren verzetten zich tegen de overheersing door de Sovjet-Unie en willen Imre Nagy als president. De jongens zijn geraakt door de beelden en vertellen erover aan hun klasgenoten bij terugkomst.

afbeelding
afbeelding.

Het is Kurt die iedereen oproept om stil te zijn als steunbetuiging aan de Hongaren. Niet iedereen heeft er oren naar, maar na een stemming – een nipte meerderheid is voor – besluit de klas het plan toch door te zetten. Dit is het begin van jeugdige bravoure die onbedoeld ontaardt in politiek verzet. Zelfs de minister van Onderwijs zal zich hoogstpersoonlijk met de zaak gaan bemoeien.

Deze film draagt een urgente boodschap in zich…

Flink doorbijten

Verwacht niet dat Das schweigende Klassenzimmer zich als een thriller zal ontwikkelen na dit eerste stille protest. De verwikkelingen volgen elkaar nogal traag op. In dit opzicht is de film ronduit saai te noemen. Ook als je de gebeurtenissen van de Hongaarse geschiedenis niet direct paraat hebt, is het regelmatig flink doorbijten om het verhaal te kunnen blijven volgen.

Toch zul je tegelijkertijd aanvoelen dat deze film een urgente boodschap in zich draagt. Geschiedenis ontwikkelt zich soms op dusdanige wijze dat het niet langer mogelijk is om te zwijgen. Of in dit specifieke geval: dat er niks anders opzit dan te zwijgen. Het is mooi om te zien hoe bij Kurt en Theo een verandering plaatsvindt. Met name bij Theo, die zich ‘meer in het middel dan in het doel’ bevindt. Het avontuur en de burgerlijke ongehoorzaamheid trekken hem meer, dan dat hij zich echt bewogen voelt met de opstandelingen in Hongarije.

Kurt is daarin veel meer de leider, maar juist onder invloed van de weerstand die hun eenvoudige daad oproept, nemen zijn idealen duidelijkere vormen aan. Het zijn de jaren waarin het hebben van een socialistisch ideaal nog aantrekkelijk was. Maar juist als een groep jonge mannen en vrouwen hun ‘contrarevolutionaire’ daad van verzet plegen, blijkt welke krachten zich roeren als mensen niet in de pas lopen.

Spannende confrontatie

afbeelding
afbeelding.

Wat hierin ook bijdraagt, is dat verschillende jongens ontdekken wie hun vader werkelijk is in deze roerige tijd. De één komt tot de conclusie dat pa geen heldhaftige martelaar was, maar een verrader. De volgende ontdekt dat het revolutionaire bloed kruipt waar het niet gaan kan. Ook vader had eerder deelgenomen aan een opstand. En weer een ander ontdekt dat hij een opportunistische opvoeding geniet. Wegkijken, gladstrijken en er nog mee wegkomen ook, dat is alles wat zijn vader kan. Het levert een spannende confrontatie op. Niet alleen de kinderen moeten een standpunt innemen, ook de ouders moeten opnieuw hun plaats bepalen.

Als laatste machtswoord spreekt ze uit dat de hele klas geschorst is en geen examen zal kunnen doen.

Hier slaat Das schweigende Klassenzimmer na een haast eindeloze aanloop toch opeens toe met een emotioneel appèl. In een scène die door merg en been gaat, kiest de zwijgende klas voor solidariteit. Waar de toezichthouder dreigt en manipuleert, houden zij hun rug recht. Zij wil een dader zien, de naam van de aanstichter horen en anders volgen er sancties. Zij kiezen als een eenheid om die naam niet te geven. Eén voor één staan ze op: ‘Het was mijn idee!’

Tegen zoveel eensgezindheid, zoveel onverzettelijkheid kan het systeem niet op. Wanneer de toezichthouder steeds harder schreeuwt dat iedereen moet gaan zitten, kiezen steeds meer leerlingen om te gaan staan. Als laatste machtswoord spreekt ze uit dat de hele klas geschorst is en geen examen zal kunnen doen.

Vinger op zere plek

De schooldirecteur verzucht: ‘Wat heeft het de Hongaren gebracht?’ Dit is een reële vraag, al voel je als kijker allang dat het hier ten diepste toch niet om gaat. Eerder in de film heeft een deel van de klas namelijk steeds naar een verboden radiozender geluisterd bij een oom van een van hen. De oom  verwoordt het eenvoudig als hij zijn jonge gasten vertelt dat ze staatsvijanden zijn. ‘Jullie hebben vrije gedachten gehad en ernaar gehandeld.’ Een uitspraak met explosieve kracht. Tevens een kernthema in de christelijke stroming waar ik me zo ongeveer sinds mijn eindexamentijd in beweeg: het baptisme.

Van oudsher werd de vrijheid van geweten juist onder baptisten bepleit en verdedigd. In tijden dat godsdienstvrijheid of scheiding van kerk en staat nog niet zo voor de hand liggend was, zag men het als een recht van ieder mens om gelovig te zijn of te worden, maar ook ongelovig of andersgelovig. Dit pleidooi is door de geschiedenis heen steeds relevant is gebleken. Das schweigende Klassenzimmer legt zonder enige terughoudendheid de vinger op de zere plek.

Deze film is niet alleen interessant vanwege de geschiedenisles, maar trekt daarnaast de lijnen door naar het heden. Niet alleen naar de samenleving, maar wat mij betreft ook naar de kerk. Is de kerk een plek waar een open gesprek kan plaatsvinden over vrije gedachten?

Overal waar dit gesprek met een machtswoord wordt afgekapt, is het te hopen dat er steeds weer nieuwe generaties protest aan zullen tekenen. Door te zwijgen, door op te staan of door wat er in die situatie ook maar nodig is. Dan wordt de kerk een gemeenschap van Jezus-volgers die weten waar ze voor staan.

Das schweigende Klassenzimmer draait nu in de bioscopen
Das schweigende Klassenzimmer | Regie: Lars Kraume | Met: Jonas Dassler, Michael del Coco, Lena Klenke, e.a. 

Trailer Das schweigende Klassenzimmer

De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.

Toestemmingen aanpassen
image
image.

Jaap-Harm de Jong is theoloog, geeft les aan de studenten van het Baptisten Seminarium en schrijft filmrecensies o.a. voor het Nederlands Dagblad.

Geschreven door

Jaap-Harm de Jong

--:--